عوامل و موانع مؤثر بر رشد تفکر نقادانه با تأکید بر اندیشه اسلامی

هدف از پژوهش حاضر بررسی عوامل و موانع مؤثر بر رشد تفکر نقادانه در اندیشه اسلامی است. طبق تعالیم دین اسلام پرورش قوه نقادی اهمیت ویژه‌ای دارد؛ به‌طوری‌که در دستورات و در عمل بزرگان دینی رواج داشته است و علمای دینی در حوزه تربیت عقلانی از ضرورت آن سخن بسیار گفته‌اند. بر این اساس، سؤال اصلی این مقاله آن است که چه عواملی و موانعی طبق اندیشه اسلامی بر رشد تفکر نقادانه مؤثر هستند؟ این پژوهش، پژوهش بنیادی با روش توصیفی تحلیلی می‌باشد که با مطالعه متون و منابع دینی نظیر قرآن کریم و روایات و احادیث معصومین علیهم‌السلام به دست آمده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که عوامل مؤثر بر رشد تفکر نقادی نظیر تفکر، علم، تزکیه نفس، مشورت و شرح صدر می‌باشد که قدرت تجزیه‌وتحلیل مباحث علمی و بالطبع توانایی نقد اندیشه را بالا می‌برد که با عنایت به آن‌ها می‌توان دستورالعمل‌هایی برای رشد انسان نقاد به دست آورد. مهم‌ترین موانع تفکر نقادانه هم از نگاه قرآن کریم مواردی همچون هوای نفس، دل‌بستگی‌ها، پیروی از ظن و گمان، ضعف علم، تقلید کورکورانه، ضعف توجه و موانع جسمی هستند.

Knowledge of political interpretation

Vol 6, No 159, Spring 2024

                                                          ppt 21-52 Received: 06, FEB, 2024

                                                                                          Accepted: 14, MAY, 2024

Factors and obstacles affecting the development of critical thinking

With an emphasis on Islamic thought

Ali Moradi Bahmaei

Abstract

The purpose of the current research is to investigate the factors and obstacles affecting the development of critical thinking in Islamic thought. According to the teachings of Islam, cultivating the critical faculty is particularly important; So that it has been prevalent in the orders and practices of religious elders, and religious scholars have spoken a lot about its necessity in the field of intellectual education. Based on this, the main question of this article is what factors and obstacles are effective on the growth of critical thinking according to Islamic thought? This research is a fundamental research with a descriptive analytical method, which was obtained by studying religious texts and sources such as the Holy Quran and the traditions and hadiths of the infallible Prophets. The results of the research show that the factors that influence the development of critical thinking are thinking, science, self-cultivation, consultation and interpretation, which increase the ability to analyze scientific topics and, of course, the ability to criticize thought, which can provide guidelines for the development of critical thinking. brought The most important obstacles to critical thinking from the point of view of the Holy Qur'an are things like ego, attachments, following suspicions, weakness of knowledge, blind imitation, weakness of attention and physical obstacles.

Key words: criticism, thinking, critical thinking, Islamic thought, consultation, weakness of science

منابع

قرآن کریم، ترجمه الهی قمشه‌ای.

نهج‌البلاغه، ترجمه محمد دشتی.

احمدی، علی‌اکبر (۱۳۸۰)، «روش‌های مؤثر انتقاد سازنده»، مجله تدبیر، شماره 111.

آریانپور، منوچهر (۱۳۵۸)، فرهنگ گسترده پیشرو آریانپور، ج ۲، تهران: جهان رایانه.

اسلامی، حسن (۱۳۸۶)، انتقاد و انتقادپذیری، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).

 اعرافی، علیرضا (۱۳۸۰)، آراء دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت، تهران: سمت.

ایازی، محمدعلی (۱۳۸۴)، تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امام خمینی (ره)، ج 4، تهران: عروج.

 ایمانی، محسن (۱۳۷۸)، تربیت عقلانی از دیدگاه اسلام، تهران: امیرکبیر.

بهشتی، سعید (۱۳۸۰)، آئین خردپروری، تهران: موسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.

جهانی، جعفر (۱۳۸۲)، دیباچه‌ای به شیوه‌های پژوهش در تفکر انتقادی، تهران: آبی معاصر.

حکیمی، محمدرضا (۱۳۶۱)، ترجمه الحیاه، مترجم احمد آرام، تهران: دفتر انتشارات اسلامی.

رسولی محلاتی، هاشم (۱۳۷۷)، غررالحکم و درر الکلم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

رشیدی، طیبه (۱۳۸۶)، «بررسی رابطه بین مهارت‌های تفکر انتقادی با میزان استفاده از روش‌های تدریس تعاملی دبیران دبیرستان‌های شهر اسلام‌آباد»، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه رازی کرمانشاه.

شریعتمداری، علی (۱۳۷۵)، «تفکر، تفکر انتقادی، تفکر خلاق»، فصلنامه فرهنگستان علوم، سال سوم، شماره ۳.

صدری افشار، غلامحسین (۱۳۸۳)، فرهنگ فارسی امروز، تهران: مؤسسه نشر کلمه.

 صفایی، علی (۱۳۸۶)، روش نقد، قم: لیله‌القدر.

طباطبایی، سید محمدحسین (1382)، تفسیر المیزان، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

عمید، حسن، (۱۳۶۲)، فرهنگ فارسی عمید، تهران: امیرکبیر.

فیشر، رابرت (۱۳۸۵)، آموزش تفکر به کودکان، ترجمه مسعود صفایی مقدم و افسانه نجاریان، تهران: نشر رسش.

کلینی، محمد بن یعقوب (۱۳۷۵)، اصول کافی، ترجمه محمد کمره‌ای، تهران: اسوه.

کیانی، ژاله (1387)، «تأثیر قصص قرآن بر افزایش مهارت پرسشگری»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی.

مایرز، چت (1384)، آموزش تفکر انتقادی، ترجمه خدایار ابیلی، تهران: سمت.

محمدی ری‌شهری، محمد (۱۳۷۸)، خردگرایی در قرآن و حدیث، ترجمه مهدی مهریزی، قم، دار الحدیث.

مشیری، مهشید (۱۳۷۱)، فرهنگ زبان فارسی، تهران: سروش.

مطهری، مرتضی (۱۳۶۱)، آشنایی با قرآن، تهران: صدرا.

مطهری، مرتضی (۱۳۶۷)، انسان کامل، تهران: صدرا.

مطهری، مرتضی (۱۳۷۰)، آشنایی با علوم اسلامی، تهران: صدرا.

مطهری، مرتضی (۱۳۷۸)، حکمت‌ها و اندرزها، چ 10، تهران: صدرا.

معین، محمد (۱۳۴۶)، فرهنگ فارسی یک‌جلدی، تهران: امیرکبیر.

مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۷۱)، تفسیر نمونه، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

ملکی، حسن (۱۳۸۶)، «پرورش تفکر انتقادی هدف اساسی تعلیم و تربیت»، فصلنامه نوآوری‌های آموزشی، سال ششم، شماره 19.

میرلو، محمدمهدی (۱۳۸۱)، «تفکر انتقادی در سنت اسلامی»، روزنامه جام جم