نقش فعالیت‌های فوق‌برنامه و انگیزش دینی در تقویت جامعه‌پذیری دینی دانش‌آموزان: بررسی چالش‌ها و فرصت‌ها

چکیده:

جامعه‌پذیری دینی یکی از ابعاد کلیدی تربیتی و اجتماعی است که در فرآیند آموزش و پرورش شکل می‌گیرد و به دانش‌آموزان امکان می‌دهد ارزش‌ها، باورها و هنجارهای دینی را درک کرده و در تعاملات اجتماعی به کار گیرند. این پژوهش با هدف بررسی نقش برنامه‌های فوق‌برنامه و انگیزش دینی در تقویت جامعه‌پذیری دینی دانش‌آموزان انجام شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که فعالیت‌های فوق‌برنامه، با فراهم کردن فرصت‌های مشارکت فعال در امور دینی، تقویت مهارت‌های اجتماعی و ایجاد انگیزه درونی، به‌طور مستقیم و غیرمستقیم موجب ارتقای جامعه‌پذیری دینی می‌شوند. انگیزش دینی به‌عنوان یک متغیر میانجی، نقش تعیین‌کننده‌ای در پیوند میان فعالیت‌های فوق‌برنامه و جامعه‌پذیری دینی دارد؛ زیرا موجب درونی‌شدن ارزش‌ها، تقویت تعهد مذهبی و افزایش مشارکت دانش‌آموزان در فعالیت‌های دینی می‌شود. علاوه بر این، خانواده، مدرسه و رسانه‌ها به‌عنوان منابع کلیدی جامعه‌پذیری دینی، در شکل‌دهی باورها و رفتارهای دینی نقش مهمی دارند. پژوهش همچنین چالش‌های عصر جهانی‌شدن از جمله سکولاریزاسیون، تنوع دینی و تأثیر رسانه‌های اجتماعی را شناسایی کرده و راهبردهایی برای بهره‌گیری از فرصت‌ها و کاهش پیامدهای منفی ارائه می‌دهد. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که ترکیب برنامه‌های فوق‌برنامه، حمایت خانوادگی و انگیزش دینی، بستری مؤثر برای پرورش دانش‌آموزانی متعهد، اخلاق‌مدار و همزیست با باورهای متنوع فراهم می‌آورد.

Knowledge of political interpretation

Vol 7 ، No 22 ، Spring 2025

                                                     ppt 72-97 Received: 7 March 2025

                                                                                          Accepted: 17 May 2025

The Role of Extracurricular Activities and Religious Motivation in Strengthening Students’ Religious Socialization: Challenges and Opportunities

                                                             Maryam Ramazani Meshkin

Hassan Najafi

Abstract

Religious socialization is one of the key educational and social dimensions that develops within the process of schooling, enabling students to understand religious values, beliefs, and norms and apply them in social interactions. This study aims to examine the role of extracurricular programs and religious motivation in enhancing students’ religious socialization. The findings indicate that extracurricular activities, by providing opportunities for active participation in religious matters, strengthening social skills, and fostering intrinsic motivation, contribute both directly and indirectly to the improvement of religious socialization. Religious motivation, as a mediating variable, plays a decisive role in linking extracurricular activities with religious socialization, as it facilitates the internalization of values, strengthens religious commitment, and increases students’ participation in religious activities. Furthermore, the family, school, and media, as key sources of religious socialization, play an important role in shaping religious beliefs and behaviors. The study also identifies challenges posed by globalization, including secularization, religious diversity, and the influence of social media, and proposes strategies to leverage opportunities while mitigating negative consequences. The results suggest that a combination of extracurricular programs, family support, and religious motivation provides an effective framework for nurturing students who are committed, ethical, and capable of coexistence with diverse beliefs.

Keywords: Religious socialization ، Religious motivation ، Extracurricular activities ، Education

منابع

آدامز، م.، احمدی، س.، و حسینی، ف. (2012). تأثیر فعالیت‌های فوق برنامه بر جامعه پذیری نوجوانان. مجله روان‌شناسی و علوم تربیتی ایران ، 14 (2) ، 45-60.

آلن، ج. (2005). مشارکت نوجوانان در فعالیت‌های فوق برنامه و رشد مهارت‌های اجتماعی. تهران: انتشارات رشد.

آلن، ج.، رضایی، م.، و کریمی، ن. (2018). فعالیت‌های تربیتی و توسعه مهارت‌های اجتماعی دانش‌آموزان. مجله آموزش و پرورش ، 12 (3) ، 101-118.

برگر، پ. (1375). نظریه‌های جامعه پذیری و آموزش اجتماعی. تهران: دانشگاه تهران.

بیکر، ر.، احمدی، س.، و کریمی، ف. (2013). نقش فعالیت‌های فوق برنامه در پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان. مجله علوم تربیتی ، 8 (1) ، 25-40.

 بریمن، م. (2003). آموزش اجتماعی و مشارکت دانش‌آموزان. تهران: سمت.

حیدری، ف. (1392). بررسی تأثیر فعالیت‌های فوق برنامه بر رشد مهارت‌های حل مسئله دانش‌آموزان. مجله روان‌شناسی تربیتی ، 9 (2) ، 70-88.

حمیدیه، م. (1395). نقش خانواده در ترویج اخلاق دینی در کودکان. پژوهشنامه اخلاق ، 7 (25) ، 51-65.

حسینی، م. (1398). اثر فعالیت‌های فوق برنامه بر رفتار اجتماعی دانش‌آموزان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.

خلیل، ا.، هاشمی، م.، و مظفری، م. (2018). تأثیر انیمیشن‌های اسلامی بر جامعه پذیری دینی کودکان. مجله پژوهش‌های دینی ، 1 (1) ، 30-45.

زارعی، م. (1399). بررسی نقش فعالیت‌های فوق برنامه در رشد مهارت‌های اجتماعی نوجوانان. فصلنامه آموزش عالی ایران ، 12 (48) ، 15-32.

زنگنه، م. (1388). بررسی عوامل فرهنگی موثر در جامعه پذیری نوجوانان و جوانان. پژوهش نامه فرهنگی ، 8 (7) ، 30-36.

حق‌شناس، س. (1387). تحلیل جامعه پذیری دینی در مدارس ایران. تهران: انتشارات سمت.

نادری، م. (1395). اثر فعالیت‌های تربیتی بر رفتار اخلاقی دانش‌آموزان. مجله روان‌شناسی و آموزش ، 10 (3) ، 55-70.

نیرو، م. (1391). نقش خانواده و مدرسه در جامعه پذیری نوجوانان. فصلنامه آموزش و پرورش ، 7 (2) ، 40-58.

پالمر، ع. (1393). برنامه‌ریزی درسی و تأثیر فعالیت‌های فوق برنامه بر یادگیری دانش‌آموزان. تهران: انتشارات رشد.

فرزانفر، م. (2019). نقش فعالیت‌های فوق برنامه در توسعه مهارت‌های اجتماعی دانش‌آموزان. مجله علوم تربیتی و روان‌شناسی ، 13 (2) ، 22-38.

مرادزاده، ف. (1373). جامعه پذیری. نشریه رشد آموزش علوم اجتماعی ، 5 ، 74.

مور، ج. (2021). تأثیر فعالیت‌های تربیتی بر رشد مهارت‌های اجتماعی دانش‌آموزان. تهران: سمت.

مظفری، م.، محسنی، س.، و هاشمی، م. (2017). پیامدهای مثبت و منفی شبکه‌های اجتماعی برای جامعه پذیری دینی جوانان. مجله مطالعات جوانان ، 1 (1) ، 1-14.

نیک گهر، ف. (1369). آموزش اجتماعی و رشد مهارت‌های ارتباطی نوجوانان. تهران: دانشگاه تهران.

موحد، م.، و عباسی شوازی، م. (1385). بررسی رابطه جامعه پذیری و نگرش دختران به ارزش‌های سنتی و مدرن. فصلنامه مطالعات زنان ، 1 (1) ، 67-99.

هامپلوا، س. (1388). آموزش و پرورش و فعالیت‌های فوق برنامه. تهران: انتشارات سمت.

فیاضی، ع. (1389). جامعه پذیری دینی و کاهش آسیب‌های اجتماعی در نوجوانان. مجله علوم تربیتی و روان‌شناسی ، 11 (38) ، 103-117.

سیفی، ر.، احمدی، س.، و کریمی، ن. (1396). تأثیر فعالیت‌های فوق برنامه بر توسعه مهارت‌های اجتماعی دانش‌آموزان. مجله آموزش و پرورش ایران ، 9 (3) ، 55-72.

يعقوب فروتن، ع. (1392). بررسی نقش فعالیت‌های تربیتی در رشد مهارت‌های اخلاقی دانش‌آموزان. تهران: دانشگاه تهران.

Acone, J. (2005). The impact of extracurricular activities on adolescents’ social development. Journal of Adolescent Research, 20 (3), 345-362.

Adams, M., Ahmed, S., & Hosseini, F. (2012). Effects of extracurricular programs on student socialization. Journal of Educational Psychology, 14 (2), 45-60.

Allen, J. (2005). Participation in extracurricular activities and adolescent social growth. Tehran: Roshan Publications.

Allen, J., Rezaei, M., & Karimi, N. (2018). Educational activities and social skills development. Journal of Education and Training, 12 (3), 101-118.

Bahr, S. J., Park, S. Y., & Gordon, M. E. (2018). Religious socialization and adolescent religious behavior: A comparison of the United States and South Korea. Journal of Youth and Adolescence, 47 (10), 2032-2048.

Berger, P. (1996). The social construction of reality . New York: Anchor Books.

Burns, R., & Fischer, M. (2007). Socialization and education in adolescence. New York: Routledge.

Erikson, E. H. (1977). Childhood and society (2nd ed.). New York: Norton.

Gay, L., Wallrand, W., & Blanchard, B. (2000). Educational research: Competencies for analysis . New York: Macmillan.

Hag, P., Johnson, M., & Lee, S. (2013). The effects of extracurricular involvement on student motivation. Journal of Education Studies, 22 (1), 12-28.

Inskip, R. (1988). Curriculum and extracurricular activities in secondary schools . London: Routledge.

Mark, R., & Regnerus, M. (2000). Religion and adolescent socialization. Journal for the Scientific Study of Religion, 39 (3), 243-258.

Martin, J. (2011). Social and emotional learning in schools . London: Sage.

   Martin, J., Lee, S., & Thompson, R. (2010). Impact of extracurricular activities on adolescent development. Journal of Youth Studies, 13 (4), 455-470.

McBride, T., & Fisher, J. (2007). Extracurricular activities and social development . New York: Springer.

Pargament, K. I., & Mahoney, A. (2021). The role of parents in religious development. In P. Clayton & A. Whiten (Eds.), The Oxford Handbook of Religion and Family (pp. 186-202). Oxford University Press.

Park, Y., & Park, S. Y. (2018). The influence of family religious involvement on adolescent religious involvement and well-being: A structural equation modeling analysis. Journal of Adolescent Research, 33 (4), 483-504.

Smith, C. (2020). Sibling influences on religious socialization: A systematic review of the literature. Journal of Family Theory & Review, 12 (4), 427-449.

Smith, C., & Castillo, R. (2019). Family influence on adolescent religious behavior. Journal of Adolescence, 72 , 15-28.

Smith, C., & Denton, M. L. (2020). Sibling influences on religious socialization: A systematic review of the literature. Journal of Family Theory & Review, 12 (4), 427-449.

Smith, C., Jones, P., & Brown, A. (2015). Religious socialization in adolescence: Family, peers, and media influences. Journal of Youth and Adolescence, 44 (6), 1202-1218.

Wilkinson, T. E., Smith, C., & Denton, M. L. (2019). The role of family warmth and support in religious socialization: A longitudinal study of adolescents. Journal of Adolescence, 73 , 22-33.

Lucio, R. (2012). The social impact of extracurricular activities on youth development . New York: Springer.

Pew Research Center. (2019). Religious trends among youth . Washington, DC: Pew Research Center.