انقلاب اسلامی و موج جهانی‌شدن دموکراسی: تحلیل موانع و پیشرفت‌ها در ایران معاصر

بررسی رویکردهای نظری و عملی به جهانی‌شدن از موضوعات مهم در محافل نظری و سیاسی است. در این میان، «جهانی‌شدن دموکراسی» نیز مطرح می‌شود؛ مفهومی که آمیزه‌ای از جهانی‌شدن و مردم‌سالاری است و در کنار شباهت‌ها، تمایزهایی با برداشت‌های سنتی دارد.

در این مقاله تلاش شده است تا با بررسی وضعیت ایران معاصر، ابتدا یکی از ویژگی‌های اساسی دموکراسی معرفی شده، سپس گسترش جهانی آن مورد ارزیابی قرار گرفته و در ادامه، میزان تأثیر این ویژگی و موانع پیشِ‌رو، به‌ویژه در ایران پس از انقلاب اسلامی، تحلیل گردد.

هدف پژوهش، تبیین و ارزیابی موانع و دستاوردهای ایران در روند جهانی‌شدن دموکراسی است. پرسش اصلی این است که با توجه به الگوهای متعدد موجود، مناسب‌ترین الگو برای تبیین جهانی‌شدن دموکراسی در ایران معاصر کدام است؟ این مطالعه با روش تحلیلی-توصیفی و با اتکا به منابع کتابخانه‌ای انجام شده است. بر اساس یافته‌ها، الگوی هانتینگتون بهترین چارچوب برای فهم تأثیرات جهانی‌شدن بر ساختارهای سیاسی و روندهای دموکراتیک ارزیابی می‌شود و از همین رو برای تحلیل وضعیت ایران نیز به‌کار گرفته شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد یکی از مهم‌ترین زمینه‌های شکل‌گیری انقلاب اسلامی، واکنش به عقب‌ماندگی‌های تاریخی کشور بود. این عقب‌ماندگی‌ها ناشی از عوامل خارجی مانند فشار قدرت‌های غربی و عوامل داخلی همچون سوءمدیریت و نبود کارآمدی ساختارها بود. انقلاب اسلامی با ایجاد نهادهای نوین، بخش قابل توجهی از این موانع را برطرف کرد و ظرفیت‌های جدیدی همچون مشارکت گسترده مردمی، نظارت نهادی و توجه به عدالت اجتماعی را تقویت نمود.

واژگان کلیدی: دموکراسی، جهانی‌شدن، ایران معاصر، فضای سیاسی، نظام، مردم‌سالاری دینی.

Knowledge of political interpretation

Vol 7, No 23, Summer 2025

                                          ppt 1-24 Received: 6 May 202

                                                                     Accepted: 19 Sep 2025

The Islamic Revolution and the Global Wave of Democratization:

An Analysis of Obstacles and Advancements in Contemporary Iran

Mohammad Sajjad Shiroodi

Hossein Ramezani

Abstract

Examining theoretical and practical approaches to globalization is one of the significant topics discussed in intellectual and political circles. Within this context, the notion of the “globalization of democracy” also emerges - a concept that blends globalization with democratization, forming a new interpretation that, while sharing certain commonalities with traditional definitions, also exhibits notable differences.

This article seeks to analyze contemporary Iran by first introducing one of the fundamental features of democracy, then assessing its global expansion, and finally examining the extent of its influence and the obstacles it encounters, particularly in post–Islamic Revolution Iran.

The purpose of this study is to explain and evaluate the challenges and achievements of Iran in the process of democratization under the pressures of globalization. The central question is: among the various existing frameworks, which model best explains the globalization of democracy in contemporary Iran? This research adopts an analytical–descriptive method and draws upon library sources. According to the findings, Huntington’s model provides the most appropriate framework for understanding the effects of globalization on political structures and democratic processes, and is therefore used to analyze Iran’s political context.

The results indicate that one of the major factors underlying the emergence of the Islamic Revolution was a reaction to the country’s historical underdevelopment. This underdevelopment stemmed from external pressures by Western powers as well as internal issues such as mismanagement and institutional inefficiency. The Islamic Revolution, through the establishment of new institutions, removed a considerable part of these obstacles and strengthened new capacities such as broad public participation, institutional oversight, and emphasis on social justice.

Keywords: Democracy, globalization, contemporary Iran, political space, system

منابع

الف- کتب فارسی

1- آبراهامیان، یرواند (377) ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمدگل محمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی

2- آربلاستر، آنتونی (1376) ظهور و سقوط لیبرالیسم، ترجمه عباس مخبر، تهران: پنگوئن

3- آقا بخشی، علی و افشاری راد، مینو (1374) فرهنگ علوم سیاسی، تهران: مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران

4- ایرانی، ناصر (1371) بحران دموکراسی در ایران، تهران: نشر دانشگاهی

5- بشیریه، حسین (1380) دموکراسی برای همه، تهران: نگاه معاصر

6- بشیریه، حسین (1382) دیباچه‌ای بر جامعه شناسی ایران دوره جمهوری، تهران: موسسه پژوهی نگاه معاصر.

7- بشیریه، حسین (1377) مجموعه انتخاب نو: بحران مشارکت سیاسی و انتخابات خرداد 1376، تهران: طرح نو

8- بیتهام، دیوید و کویل، بویل (1379) دموکراسی چیست؟ ترجمه شهرام نقش تبریزی، تهران: ققنوس

9- توحیدفام، محمد (1383) دولت و دموکراسی در عصر جهانی شدن، تهران: روزنه

10- دال، رابرت (1378) در باره دموکراسی، ترجمه حسن فشارکی، تهران: شیرازه

11- رجایی، فرهنگ (1380) پدیده جهانی شدن، وضعیت بشری و تمدن اطلاعاتی، ترجمه عبدالحسین آذرنگ، تهران: نشرآگاه

12- شهرام نیا، امیر مسعود (1385) جهانی شدن و دموکراسی در ایران، تهران: نشر نگاه معاصر

13- عالم، عبدالرحمن (1377) بنیادهای علم سیاست، تهران: نشرنی

14- قوچانی، محمد (1370) یقه سفیدها: جامعه شناسی نهادهای مدنی در ایران امروز، تهران: نقش و نگار

15- کارل، کوهن (1373) بحران دموکراسی، ترجمه فریبرز مجیدی، تهران: خوارزمی

16- کاستلز، مانوئل (1380) عصر اطلاعات، ترجمه علی قلیان و افشین خاکباز، ج 1، تهران: طرح نو

17- کواکبیان، مصطفی (1387) موانع مردم سالاری در ایران، تهران: پازینه

18- گیدنز، آنتونی (1379) جهان رهاشده، ترجمه علی اصغر سعیدی و یوسف حاجی عبدالوهاب، تهران: علم وادب

19- لاتوش، سرژ (1379) غربی سازی جهان، ترجمه امیررضایی، تهران: قصیده

20- والرشتاین، ایمانوئل (1377) سیاست و فرهنگ در نظام متحول جهانی، ترجمه پیروز ایزدی، تهران: نشر نی

21- هابرماس، یورگن (1380) جهانی شدن و آینده دموکراسی، ترجمه کمال پولادی، تهران: نشر مرکز

22- هانتینگتون، ساموئل (1373) موج سوم دموکراسی، ترجمه احمد شهسا، تهران: روزنه

23- هلد، دیوید (1369) مدل‌های دموکراسی، ترجمه عباس مخبر، تهران: نشر روشنگران

ب- مقالات فارسی

1- اسکلد، لسلی (1380)" تعریف واحدی از جهانی شدن وجود ندارد،" ترجمه داوود کیانی، جام جم

2- بشیریه، حسین (1375) " جامعه مدنی، قدرت، ایئولوژی: موانع تحقق جامعه مدنی در ایران،" مجموعه مقالات تحقق جامعه مدنی در انقلاب اسلامی، تهران: سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی

3- بشیریه، حسین (1381) جهانی شدن و دولت‌های ملی،" نشریه آبان، شمار 4

4- حجاریان، سعید (1374)" ساختار سلطانی: آسیب‌ها و بدیل‌ها،" مجله اطلاعات سیاسی – اقتصادی، شماره 92-91

5- دوبتوا، آلن (1372) " اصول دهگانه دموکراسی مبتنی بر مشارکت،" ترجمه بزرگ نادرزاده، مجله اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره 78- 77

6- روزنا، جیمز (1378)" پیچیدگی‌ها و تناقض‌های جهانی شدن،" ترجمه احمد صادقی، فصل نامه سیاست خارجی، سال 13، شماره 4

7- کاتوزیان، محمدعلی همایون (1378) " مسئل دموکراسی و حوزه همگانی در ایران نو،" ترجمه علیرضا طیب، مجله اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره 148-147

8- کومسا، ا (1377) " جهانی شدن و منطقه گرایی و تأثیر آن بر کشورهای در حال توسعه،" ترجمه اسماعیل مردانی گیوی، مجله اطلاعات سیاسی – اقتصادی، شماره 138-137

9- مدیسون، جی بی (1380) " جهانی شدن: چالش‌ها و فرصت‌ها،" ترجمه محمود سلیمی، نشریه راهبرد، شماره 22

ج- کتب لاتین

1-Held, D. (1999) ” The Transformafion Of Political Community, Rethinking Democracy in The Context Of Globalization “, Ian Shapiro & Casianottoker Cordon (eds), Democracy

Edge, Cambridge, polity Press

2- Held, D. (1995) “ Damocracy and Global Order From the Modern State to Cosmopolitan

Gover- nance, Cambridge, Polity Press

3-Fukuyama, F. (1992) The End of History and The last Man, Nwwyork, Free Press

4- Gomez Dirks, Rosa(2001) Intoduction to Globaliztion (Pplitical & Economical Perspectives For New Century), Chicago, Burmham Pub