تقابل و تعامل سلطنت و حکومت از دیدگاه محقق سبزواری و شاه‌عباس اول صفوی

یکی از مهم‌ترین دوره‌های تاریخی تمدن ایران، حکومت صفویه (1501 تا 1736 م) است. دورۀ صفویه برخلاف برخی تلاش‌ها، سرآغاز گفتمان‌های جدیدی در تاریخ ایران است. سلاطین صفوی با پشتوانه تیغ‌های برنده نیروهای خود به قدرت رسیدند، ولی در ادامه در پویشی عقلانی برای توجیه دو نیاز بنیادین آنان یعنی عنصر مشروعیت و قانون در ساختار اساسی دولت تن به اندیشه‌های سیاسی علمای طراز اول شیعه در دوره خود دادند. سلسله صفویه در زمان شاه‌عباس یکم شاهد ساخت اندیشه سیاسی جدیدی است که با استفاده از اندیشمندان عصر خود بر اساس الگوی کهن ایرانی انجام و تا پایان پادشاهی وی تقریباً پایدار ماند. در این پژوهش عوامل، نتایج و اندیشه اصلاح‌گرایانه محقق سبزواری بررسی می‌گردد و با استفاده از روش توصیفی، تحلیلی و با اتکا بر منابع اصلی، تأثیر اندیشه ایشان در حکومت‌داری شاه‌عباس صفوی بررسی می‌گردد.

Confrontation and interaction between the monarchy and the

government from the perspective of Mohaghegh Sabzevari and Shah Abbas I Safavi

Abstract

One of the most important historical periods of Iranian civilization is the Safavid rule (1501 to 1736 AD). Contrary to some attempts, the Safavid period marked the beginning of new discourses in Iranian history. The Safavid sultans came to power with the support of the razor-sharp razors of their forces, but then in a rational scan to justify their two basic needs, the element of legitimacy and the rule of law in the basic structure of government, gave in to the political ideas of first-rate Shiite scholars. During the reign of Shah Abbas I, the Safavids witnessed the construction of a new political thought that, using the thinkers of their time, was based on the ancient Iranian model and remained almost stable until the end of his reign. In this study, the factors, results and reformist thought of Mohaghegh Sabzevari are examined and using descriptive, analytical method and relying on the main sources, the effect of his thought on the rule of Shah Abbas Safavid is examined.

Key words: Monarchy, Legitimacy, Government, Political Thought of Sabzevari, Safavid

Sultans

منابع

- قمشه‌ای، الهی (1380)، قرآن مجید، قم، انتشارات فاطمه الزهراء.

- آقاجری، سید هاشم (1378)، کنش دین و دولت در عصر صفوی، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.

- افوشته ای نطنزی، محمود بن هدایت (1373)، نقاوه الآثارفی ذکر اخبار، به اهتمام احسان اشراقی، تهران: علمی و فرهنگی.

-اخوان کاظمی، بهرام (1385)، امنیت و راه‌کارهای تأمین آن در اندیشه محقق سبزواری، پژوهشنامه علوم سیاسی، شماره 4، صص 165-144

- پارسا دوست، منوچهر (۱۳۸۸)، شاه‌عباس اول، ج 1، تهران: شرکت سهامی انتشار.

- تاج‌بخش، احمد (1340)، ایران در زمان صفویه، تبریز: کتاب‌فروشی چهر.

- تبریزی، محمدعلی (1374)، ریحانه الادب، تهران: خیام، ج 5، چاپ چهارم.

- ترکمان، اسکندر بیگ (1382)، تاریخ عالم‌آرای عباسی، ج، 2، مصحح: ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.

- جعفریان، رسول (۱۳۷۹)، صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، جلد ۱ تا ۳، تهران: پژوهشکده دانشگاه تهران.

- جعفری، علی‌اکبر؛ فروغی ابری، اصغر؛ شانه‌ای، محسن (1397)، بررسي ماليات و تأثير آن بر زندگي روستاييان در دوره صفويه، مجله پژوهش‌های تاريخي ايران و اسلام شماره ٢٢ بهار و تابستان ١٣٩7، صص 272-256

- جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، (1385)، گلشن ابرار، جلد پنجم، قم: نشر نورالسجاد.

- حسینی استرآبادی، سید حسین بن مرتضی (1366)، از شیخ صفی تا شاه صفی، به اهتمام احسان اشراقی، تهران: انتشارات علمی.

- خوانساری، سید محمدباقر (1382)، روضات الجنات، تحقیق و شرح: سید محمدعلی روضاتی، اصفهان و تهران: بی‌نا.

- دانشگاه کمبریج (1380)، تاریخ ایران دوره صفوی، ترجمه‌ی: یعقوب آژند، تهران: انتشارات جامی.

رستمی، فاطمه؛ قنواتی، مهدی (1395)، بررسی تطبیقی عملکرد شاهان صفویه در مقابله با منکرات، جستارهاي تاريخي، پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي سال هفتم، شماره اول، بهار و تابستان 1395، صص 19-1

- سبزواری، محمدباقر (1380)، روضه الا نوار عباسی، تصحیح چنگیز اردهایی، تهران: دفتر نشر میراث مکتوب.

- سبزواری، محمدباقر (1381)، روضةالانوار عباسی (مبانی اندیشه سیاسی و آیین مملکت‌داری)، به كوشش: نجف لك زایی، قم: بوستان كتاب.

- سبزواری، محمدباقر (بی‌تا)، كفایةالاحكام، بی‌جا، بی‌نا.

-سلیمانی، فاطمه (1389)، نسبت مصلحت و امنیت در فقه سیاسی شیعه، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال سیزدهم، شماره 4، شماره مسلسل 50، صص 117-87

- صفت گل، منصور (1381)، ساختار نهاد و اندیشه دینی در ایران عصر صفوی، تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.

- طباطبايي، سيد جواد، (1380)، مفهوم ولايت مطلقه در انديشه سياسي سده‌هاي ميانه، تهران، مؤسسه نگاه معاصر.

- فلسفی، نصرالله (1391)، زندگانی شاه عباس اوّل، ترجمه: فرید مرادی، جلد اول، تهران: انتشارات نگاه.

- فوران، جان (1386)، مقاومت شکننده، (تاریخ تحولات اجتماعی ایران)، ترجمه: احمد تدین، تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.

-فیضی سخا، مهدی (1398)، محقق سبزواری و تأثیرپذیری وی از اندیشه‌های امام علی (ع) در امر حکومت و مؤلفه‌های آن در روضه الانوار عباسی، فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه، سال 7، شماره 25، صص 116-101

- قمى، قاضى احمد بن شرف‌الدین الحسین الحسینى (1383): خلاصة التواریخ‌، 2 جلد، مصحح احسان اشراقی، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران‌.

- گودرزی، حسین (1387)، تکوین جامعه‎شناختی هویت ملی در ایران با تأکید بر دوره صفویه، تهران: انتشارات تمدن ایرانی.

- لك زایی، نجف (1380)، اندیشه سیاسی محقق سبزواری، قم: بوستان كتاب

- لك زایی، نجف؛ باقریان، زهره (1387)، نگرش تاریخی محقق سبزواری در کتاب روضه الانوار عباسی، فصلنامه تاریخ اسلام، سال دهم، شماره مسلسل 37، صص 34-7

-لک زایی، نجف (1396)، رابطه فرد و دولت در اندیشه سیاسی محقق سبزواری، قابل‌دسترس:

http://wiki.fmaroof.ir/index.php/رابطه_فرد_و_دولت_در_اندیشه_سیاسی_محقق_سبزواری

-محمدی فشارکی، محسن؛ صالحیان، طاهره (1392)، روضه الانوار عباسی، نظامنامه اخلاق حاکمان در عهد صفوی، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، سال پنجم، شماره 19، صص 232-199

-نیک زاد، علی‌اکبر؛ رفیعی، امیر تیمور (1394)، مشروعیت نظم سلطانی در نگرش سیاست‌نامه نویسان شیعی عصر صفوی، شیعه پژوهی، سال اول، شماره 4، پاییز 1394، صص 124-105

- ولایتی، علی‌اکبر (1374)، تاریخ روابط خارجی ایران در عهد شاه‌عباس اول صفوی، تهران: وزارت امور خارجه، موسسه چاپ و انتشارات