واکاوی جامعه شناختی پارادایم های توسعه نیافتگی ایران در دوره ی قاجاریه

این پژوهش کیفی با روش پارادایمی مترصد پاسخ به این سؤال است که پارادایم‌های توسعه‌نیافتگی ایران در دوره قاجاریه چه بوده است؟ یافته پژوهش نشان می‌دهد که ایران در عصر قاجار در عرصه‌ی خارجی با پارادایم مداخله‌ی خارجی و پارادایم تحت‌الحمایگی روبرو شد. در این دوران با عهدنامه‌های گلستان، ترکمان چای، آخال، پاریس و همچنین عهدنامه‌های 1907 م و 1919 م ، عملاً استقلال سیاسی و اقتصادی نفی گردید؛ که برآیند این نفی پارادایم امتیازدهی بود. اما در عرصه‌ی داخلی پارادایم‌های جمعیت، شهرنشینی، مالکیت، طبقه، ناامنی، غیر انباشتی، استبداد، امتیازدهی، مهاجرت، قحطی و تیول‌داری زمینه‌ی توسعه‌نیافتگی آن را رقم زد؛ زیرا اولاً. پارادایم جمعیتی ایران در این دوره نه‌تنها براثر مؤلفه‌هایی چون قحطی، جنگ و مهاجرت کاهش یافت، بلکه نودوپنج درصد آن، در بی‌سوادی محض به سر می‌برد؛ دوم اینکه پارادایم شهرنشینی در عصر قاجاریه توسعه پیدا نکرد، زیرا ترکیب جمعیتی ایران، ایلیاتی بود؛ سوم اینکه پارادایم مالکیت، طبقه، ناامنی و نا انباشتی، در این عصر شکل نگرفت زیرا زمین‌های قاجاری از نوع سلطنتی، تیولی، وقفی و بایر بودند. چهارم؛ طبق پارادایم استبداد و تیول‌داری، شاهان قاجاریه معتقد بودند چون سلطنت بازور شمشیر به دست خاندان آن‌ها افتاده است می‌بایست همانند یک مملکت تسخیرشده با مردم رفتار کرد و تا آنجا که امکان دارد، باید از آن‌ها مالیات گرفت. بنابراین پارادایم‌های مطروحه در کنار یکدیگر قرار گرفتند و توسعه‌نیافتگی جامعه‌ی ایران را در این دوران رقم زدند.

Dr. Seyed Siavash Mousavi Rakati 

 Abstract

Explaining society undevelopment paradigms of the Iran’s in the period of the Qajariyeh dynasty

In this qualitative research with paradigm method,we want to answer the question which are the Iran’s underdvelopment paradigm’s in the period of the Qajariyeh period? Their resultant are:in the foreign arena,Qagar Iran was faced with the paradigm of foreign intervention.Because with the treaties of Golestan, Turkmanchay, Akhal, paris, as well as the treaties of 1907 and 1919,its political and economic independence was practically denied,which resulted in a paradigm of scoring.But in internal arena,the paradigms of population,urbanization property,class,insecurity,non-accumulation,famine,and tyranny laid the groundwork for its underdevelopment.Because;A:In this period Iran’s habitancy paradigm not only was decreased becaused of some components likje starvation,war,colonization,but also95percent were wholly unlettered.B:urbanismity paradigm did not development in Qajarieh period because ,the form of Iran’s habitancy was tribal.C:The owner ship, security,class paradigm were not form in this period.Because Qajarieh land were royal, feudality,holy,arid.So peasantry had not the sense of owner ship towaed them.In fact any one did not want to farming because they know that their harvest has another property.D:autarchy paradigm shows that Qajariyeh kings approach had a predatory look to the sectional Iran’s society,Because they believed that their family achive monarchy by the sword’s power.They have to behave people like a conquered country.As far as possible they have to be take from them tax.So the above paradigms standed along side each other.And they created the dasic of Iran’s undevelopment in Qajariyeh dynasty

Key words: Qajariyeh,Paradigm,Underdevelopment,tyranny,forenign intervention,Under protection,Thiolism

منـابع

ازکیا، مصطفی و دیگران (1387)، جامعه‌شناسی توسعه، تهران، انتشارات کیهان.

اشرف، احمد، (1359)، موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران؛ دوره‌ی قاجاریه، تهران، انتشارات زمینه.

آبراهامیان، یرواند، (1386)، ایران بین دو انقلاب، ترجمه‌ی احمد گل محمدی و دیگران، تهران، انتشارات نی.

آبراهامیان، یرواند، (1389)، تاریخ مدرن ایران، ترجمه‌ی محمدابراهیم فتاحی، تهران، انتشارات نی.

آدمیت، فریدون، (1385)، امیرکبیر و ایران، تهران، انتشارات خوارزمی.

آدمیت، فریدون، (1385)، اندیشه‌ی ترقی و حکومت قانون عصر سپه‌سالار، تهران، انتشارات خوارزمی.

آفاری، ژانت، (1385)، انقلاب مشروطه‌ی ایران، ترجمه‌ی رضا رضایی، تهران، انتشارات بیستون.

آوری، پتر و دیگران، (1389)، تاریخ ایران دوره‌ی افشار، زند و قاجار، ترجمه‌ی مرتضی ثاقب فر، تهران، انتشارات جام.

تنهایی، حسین ابوالحسن، (1382)، جامعه‌شناسی نظری؛ مبانی، اصول و مفاهیم، تهران، انتشارات بهمن برنا.

ورهرام، غلامرضا، (1385)، نظام سیاسی و سازمان‌های اجتماعی ایران در عصر قاجار، تهران، انتشارات معین.

جلایی پور، حمیدرضا و دیگران (1388)، نظریه‌های متأخر جامعه‌شناسی، تهران، نشر نی.

چایلدز، پیتر، (1389)، مدرنیسم، ترجمه‌ی رضا رضایی، تهران، نشر ماهی.

خلیلی، نسیم، (1390)، انقلاب مشروطیت ایران، تهران، انتشارات ققنوس.

دهقان، رضا، (1392)، تاریخ مردم ایران در دوره‌ی قاجار، تهران، نشر کتاب پارسه.

راوندی، مرتضی، (1354)، تاریخ اجتماعی ایران، جلد دوم، تهران، انتشارات امیرکبیر.

راوندی، مرتضی، (1357)، تاریخ اجتماعی ایران، جلد سوم، تهران انتشارات امیرکبیر.

راوندی، مرتضی، (1382)، تاریخ اجتماعی ایران، جلد چهارم بخش دوم، تهران، انتشارات نگاه.

رایت، دنیس، (1389)، ایرانیان در میان انگلیسی‌ها، ترجمه‌ی کریم امانی، تهران، انتشاران فرزان.

زیباکلام، صادق، (1389)، سنت و مدرنیته، تهران، انتشارات روزنه.

سریع القلم، محمود، (1390)، اقتدارگرایی ایرانی در عهد قاجار، تهران، نشر فرزان روز.

سن، آمارتیاکومار، (1394)، توسعه یعنی آزادی، ترجمه‌ی سیدمحمدسعید نوری نائینی، تهران، نشر نی.

شمیم، علی‌اصغر، (1379)، ایران در دوره‌ی سلطنت قاجار، تهران، انتشارات زریاب.

عاقلی، باقر، (1390)، نخست وزیران ایران؛ از مشیرالدوله تا بختیار، تهران، انتشارات جاویدان.

عضدان لو، حمید، (1384)، آشنایی با مفاهیم اساسی جامعه‌شناسی، تهران، نشر نی.

عیسوی، چارلز، (1362)، تاریخ اقتصادی ایران، ترجمه‌ی یعقوب آژند، تهران، انتشارات گستر.

فوران، جان، (1389)، مقاومت شکننده؛ تاریخ تحولات اجتماعی ایران، ترجمه‌ی احمدتدین، تهران، انتشارات فرهنگی رسا.

فیشر، ویلیام بین، (1384)، مردم ایران، ترجمه‌ی مرتضی ثاقب فر، تهران، انتشارات جام.

کاتوزیان، محمدعلی، (1389)، اقتصاد سیاسی ایران؛ از مشروطیت تا پایان سلسله‌ی پهلوی، تهران، انتشارات مرکز.

کاتوزیان، محمدعلی همایون، (1391)، دولت و جامعه در ایران؛ انقراض قاجار و استقرار پهلوی، ترجمه‌ی حسن افشار، تهران، انتشارات مرکز.

کاتوزیان، همایون، (1391)، ایرانیان، دوره‌ی باستان تا دوره‌ی معاصر، ترجمه‌ی حسین شهیدی، تهران، انتشارات مرکز.

کدی، نیکی، (1392)، ایران دوران قاجار و برآمدن رضاخان، ترجمه‌ی مهدی حقیقت‌خواه تهران، انتشارات ققنوس.

مارتین، ونسا، (1389)، دوران قاجار، ترجمه‌ی افسانه منفرد، تهران، انتشارات آمه.

مجد، محمدقلی، (1387)، قحطی بزرگ (1298-1296 ش1919-1917 م)، ترجمه‌ی محمد کریمی، تهران، انتشارات موسسه‌ی مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.

محمد پور، احمد، (1397)، ضد روش؛ زمینه‌های فلسفی و رویه‌های عملی درروش شناسی کیفی، قم، انتشارات لوگوس.

مستوفی، عبدالله، (1386)، شرح زندگانی من، تاریخ اجتماعی و ادواری دوره‌ی قاجاریه، تهران، انتشارات هرمس.

ملک‌زاده، مهدی، (1387)، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، جلد اول تا سوم، تهران، انتشارات سخن.

موسائی، میثم، (1390)، تجارت خارجی ایران در عهد قاجار و پهلوی، تهران، انتشارات جامعه شناسان.

ناظم السلام کرمانی، محمد بن علی، (1387)، تاریخ بیداری ایرانیان، تهران، انتشارات امیرکبیر.

نفیسی، سعید، (1384)، تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دوره‌ی معاصر، تهران، انتشارات اهورا.

هاشمیان، احمد، (1379)، تحولات فرهنگی ایران در دوره‌ی قاجاریه و مدرسه‌ی دارالفنون، تهران، مؤسس جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب.